Naar een praktijkgericht ethiekbeleid

‘Een praktijkgerichte ethiek dient de beleving van de practici ernstig te nemen’, stelt dr. Hans van Dartel, universitair docent medische ethiek Leids Universitair Medisch Centrum. Hij bepleit dat ook de ethiek van het management hierbij aan de orde komt. ‘Er dient ruimte te zijn voor vragen als: spoort de praktijk van het managen in onze organisatie met de praktijk van het zorgen? Is er ruimte voor zelfkritiek van het management?’

‘Heb je het gelezen? Ze gaan wat nieuws invoeren, moreel beraad. Nou, dan weet je het wel.’ Soms lijkt het erop dat mensen die professioneel zorg geven een hekel hebben aan ethische reflectie. Of aan de praktische vertaling ervan, moreel beraad. Ethici en filosofen die dol zijn op reflectie kunnen dat niet goed volgen: goed handelen en reflecteren horen toch bij elkaar? Maar voor wie wat verder kijkt is de reactie van de practici niet zo vreemd. Het heeft onder meer te maken met de praktijkgerichtheid van mensen in de zorg. Goede zorg beschouwen ze vooral als iets dat mensen doen. En dat eigenlijk heel vanzelfsprekend is wanneer je het ziet gebeuren. Goede zorg heeft dan geen uitleg nodig. Goede zorg is daarom vooral iets waarover je niet eindeloos zou moeten praten. Dat haalt maar tijd weg van de zorg zelf. Dus waarom zo hameren op moreel beraad?

Naast die praktijkgerichtheid die mensen kopschuw kan maken ten aanzien van ‘al die klets over hun praktijk’ spelen er ook andere dingen mee. Zo kunnen mensen die al wat langer meedraaien, de ‘oude rotten’ in het vak, het onderhand wel dromen: steeds opnieuw worden zij aangesproken op een verbetering van de praktijk. Om de zoveel tijd barst er wel weer een managementinitiatief los dat de zorg weer eens ‘cliëntgerichter’, ‘integraler’,‘persoonlijker’ of ‘zorgzamer’ moet maken. Je kunt er de klok bijna op gelijk zetten. De introductie van moreel beraad wordt gemakkelijk tot dat soort bewegingen gerekend.

Mensen in de praktijk kunnen door alle nadruk die zo op hun persoonlijke moraal wordt gelegd, het gevoel krijgen dat de bal voor allerlei tekortkomingen in de zorg uitdrukkelijk bij hen wordt gelegd: als zij nu maar eens beter nadachten over wat ze deden, of een meer morele, deugdzame houding ontwikkelden, dan zouden allerlei tekortkomingen in de zorg wel verdwijnen. Alsof de schaarste van schrale zorg verdwijnt als je er met elkaar over in gesprek gaat. Erger nog is het onderliggende idee dat de slechte kwaliteit van zorg voornamelijk bepaald zou worden door de ‘uitvoerenden’. Alsof anderen, politici, verzekeraars, managers, hierin geen rol zouden spelen.

Moet je gelet op zulke begrijpelijke ‘weerstand’ van de practici dan maar niet aan de gang met moreel beraad? Nee, zeker niet. Gewoon doen, dat moreel beraad, maar dan wel zo dat er bij de vormgeving van het ethiekbeleid met die gevoeligheden rekening wordt gehouden. Sterker nog: dat er recht wordt gedaan aan de ideeën die erachter zitten. Dus gaat het bij ethiekbeleid niet om kritiek op de ‘uitvoerenden’, maar om ondersteuning bij hun moeilijke taken. Een ethiekbeleid dat mensen niet ondersteunt bij het vormgeven van hun eigen praktijk maar ze alleen maar de maat komt nemen, deugt niet. Zo’n beleid gaat ook niet werken.

Om dat te voorkomen dient een praktijkgerichte ethiek de beleving van de practici ernstig te nemen. Verder dient zij ook niet op te houden bij de zorg zelf. Ook de ethiek van het management dient aan de orde te komen. Er dient daarom ruimte te zijn voor vragen als: spoort de praktijk van het managen in onze organisatie ook met de praktijk van het zorgen? Is er ook ruimte voor zelfkritiek van het management? Of is alles geconcentreerd op tekortkomingen van de zorgverleners? Wie opvattingen over een praktijkgerichte ethiek hanteert die begint bij professionals, moet deze dus integreren in het denken over zorgen én in het denken over de organisatie. En andersom. Alleen zo kan de begrijpelijke weerstand van practici tegen al het gepraat worden overwonnen. En heb je kans dat het gepraat verandert in een deugdelijk gesprek. Over zorg én organisatie.

Dr. Hans van Dartel, ethicus, verpleegkundige en universitair docent medische ethiek Leids Universitair Medisch Centrum

In de nieuwsbrief verschijnt regelmatig een bijdrage over een actueel onderwerp op het gebied van ethische reflectie en moreel beraad.