‘Persoonlijke reflectie artsen van belang voor kwaliteit medische zorg’
Universitair Medisch Centrum Groningen heeft 'reflectie' als competentie opgenomen in de opleiding Interne Geneeskunde. ‘Reflecteren is een essentiële vaardigheid om een goede professional te worden en te blijven, en een vaardigheid die je tot op zekere hoogte kunt leren en in ieder geval kunt stimuleren’, is de overtuiging binnen het UMCG. Sociaal psycholoog dr. Leo Aukes schetst een beeld van deze baanbrekende ontwikkeling, waar hij een belangrijke bijdrage aan heeft geleverd.
Bij ‘reflecteren’ gaat het in de eerste plaats om de vrije ruimte die je tegenover jezelf wilt en durft in te nemen. Die noodzakelijke vrije ruimte hangt meer samen met persoonlijke houding dan met organisatorische positie. Een dokter, en zeker een hoogleraar, heeft een relatief grote autonome handelingsruimte vergeleken met andere beroepsbeoefenaren. Toch is het moeilijk als reflecterende dokter binnen de vele procedurele beperkingen van regels, voorschriften en protocollen de voor het reflecteren zo noodzakelijke vrije ruimte in jezelf in te nemen. Prof. dr. Joris Slaets, hoogleraar Ouderengeneeskunde en prof. dr. Rijk Gans, hoogleraar Interne Geneeskunde en hoofdopleider Interne Geneeskunde regio Noord Oost, zijn de pioniers in de beginfase van de ontwikkeling van het reflectieonderwijs in de opleiding Interne Geneeskunde.
Taak voor de opleider
Omdat het niet eenvoudig is om te reflecteren op het eigen denken en handelen, positief of kritisch, en daaruit te destilleren wat nog geleerd of aangepast moet worden, ligt hier een belangrijke taak voor de opleider. Een opleider kan zijn AIOS (arts in opleiding tot specialist) geen betere dienst bewijzen dan hem te leren reflecteren. Voordoen, voordenken en een regelmatig sturend commentaar op de praktijkvorderingen in dialoogvorm zijn hierbij essentieel.
Kwaliteit medische zorg
Artsen moeten naast hun medische kennis en vaardigheden wetenschappelijk èn persoonlijk kunnen reflecteren om een excellente arts te worden en te blijven. Beide soorten reflectie zijn in gelijke mate nodig om evenwichtig te functioneren. Dat is van belang voor de kwaliteit van de medische zorg, het ontwikkelen van allround vakmanschap en professionaliteit en inter-professionele samenwerking. Tevens kan dit het plezier in het werk vergroten en burnouts voorkomen. Evidence based kennis behoeft aanvulling met kennis die ontleend is aan de praktijk, ervaringskennis, waarin de patiënt met zijn eigen geschiedenis, zijn preferenties en zijn persoonlijke beleving van ziek zijn centraal staan.
Reflectie als competentie
Reflecteren is een vaardigheid die je tot op zekere hoogte kan leren en in ieder geval kan stimuleren. In het model van de Canmeds, dat als uitgangspunt heeft gediend voor de herstructurering van alle medisch specialistische opleidingen in Nederland, stond ‘professionaliteit’ als aparte competentie vermeld. In het UMCG vond men dat je ‘professionaliteit’ beter kunt beschouwen als een verzamelstaat van alle competenties tezamen, en ‘reflecteren’ als een aparte competentie. Joris Slaets heeft deze reflectie competentie uitgewerkt in vier subcompetenties: de AIOS heeft een onbevangen, niet-oordelende grondhouding; kan reflecteren op het eigen functioneren; kan reflecteren met de patiënt/familie; en kan reflecteren met een professional. Elk van deze subcompetenties is weer uitgewerkt in leerdoelen en gedragskenmerken.
Samenhang met dagelijkse praktijk
Het is heel belangrijk om bij reflectie de samenhang met de praktijk van alle dag en met de andere leerdoelen goed voor ogen te houden. Reflectie krijgt betekenis in samenhang met andere leerdoelen. Iedere situatie waarin door de opleider (formatieve) feedback wordt gegeven biedt kansen voor reflectie. Hiermee heeft reflecteren naast een persoonlijke dimensie ook een verbinding met de inhoud, het dagelijkse werk van de internist. De uitgewerkte subcompetenties en leerdoelen helpen bij het vinden van gepaste praktijksituaties. Vanaf mei 2011 functioneert een implementatiewerkgroep, waarin ook de AIOS vertegenwoordigd zijn.
Top-3 Aanbevelingen
Dr. Leo Aukes, sociaal psycholoog, in 2008 gepromoveerd op het proefschrift Personal Reflection in Medical Education, Rijksuniversiteit Groningen, met als promotor prof. dr. Joris Slaets
