Week van reflectie congres 2018
Masterclass 'Hart voor goede zorg; Tijd voor reflectie & ethiek'
Presentatie 26 november 2018
Stilstaan met compassie
'Ik neem meer ruimte om steeds vanuit hoofd en hart ontwikkelingen te bezien, en stopmomenten met de mensen om mij heen te hebben', aldus Ronnie van Diemen, inspecteur-generaal Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, in haar inspirerende presentatie tijdens het Week van reflectie congres op maandag 26 november 2018. Ronnie van Diemen over moreel kompas, reflectie in hectische periodes, en het belang van 'een cultuur waarin het vermogen om te groeien' centraal staat.
Ter gelegenheid van de opening van de Week van reflectie op 26 november 2018 sprak ik over reflectie, en wat dat betekent voor mijn functie als inspecteur-generaal. Bij de voorbereiding van deze voordracht las ik de titel en samenvatting nog eens goed door. 'Stilstaan met compassie' en dan een mooie tekst over wat het leven mij geleerd heeft. 'Door af en toe stil te staan bij wat er écht gebeurt en wat dat betekent, heb ik geleerd mijn gevoel en gedrag beter te begrijpen', en zo gaat het verder. Ik glimlach bij het lezen; hoe mooi zijn woorden te vormen tot een warme tekst. Hoe mooi zijn herinneringen, en hoe hard kan de realiteit van elke dag zijn.
De media stonden de afgelopen maand in het teken van het faillissement van twee ziekenhuizen. De impact die dit heeft op patiënten en zorgverleners, de samenleving, de omringende ziekenhuizen, de gemeente en politiek, vertaalt zich direct in het werk van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Dit is wat niemand had gewild, dat een faillissement zoveel directe consequenties had voor de directe patiëntenzorg. Patiënten en medewerkers die zich machteloos en verdrietig voelden. Boosheid en het gevoel in de kou te staan omdat er geen overheid was die van zich liet horen, het niet heeft kunnen voorkomen en kennelijk ook niet kon ingrijpen.
Aandacht voor elkaar
In een dynamiek die zijn weerga niet kent, hebben wij onmiddellijk een team samengesteld dat dagelijks in beide ziekenhuizen actief is om de patiëntveiligheid te waarborgen tijdens de zeer ingewikkelde afbouw van de zorgverlening, om te adviseren en begeleiden. Dat team bestaat tot op de dag van vandaag nog. Het vraagt veel om rustmomenten vast te houden als adrenaline, hectiek en emoties de boventoon voeren.
Als ik op deze periode terugkijk, is misschien wel het belangrijkste de aandacht voor elkaar. Juist dan zijn stopmomenten in de dag van belang. Even terug, aarden met elkaar, zien of we het goede doen. Ik heb ervaren hoe moeilijk het is om een open mind te houden voor het kunnen duiden van alle gebeurtenissen. Vermoeidheid, druk vanuit de omgeving, partijen die extra aandacht vragen om samen weer verder te komen, het beïnvloedt je denken en handelen. Juist dan ontstaat heel makkelijk een tunnelvisie waarin je de perspectieven vanuit patiënt, zorgverlener, samenleving en politiek onvoldoende weegt. De stopmomenten elke dag met juist niet alleen aandacht voor de inhoud, maar ook met steeds de vraag ‘hoe gaat het met ons?’ hebben het team goedgedaan. Juist die aandacht voor de ander doet er toe; zien of iemand de energie vasthoudt, tijd heeft voor slaap en privé, op tijd een compliment krijgt.
Wat het mij deed? Ik merk dat ik de afgelopen zes jaar, verantwoordelijk voor de IGJ, nog weer een verdiepende laag heb aangeraakt in mijzelf. Mij zelf kenbaar maken, laten zien waar ik voor kan en wil staan, is iets wat ik ook als kinderarts en bestuurder deed vanuit mijn moreel kompas: ‘het gaat om zorg die je je eigen familie en naasten gunt’, en ‘waar angst regeert wordt niet geleerd’. Van elke fase in het leven zijn er elementen die mij gevormd hebben.
Rust in een onrustig bestaan
Wat maakt de reflectie op mijn doen en laten nu anders? Is het de levenservaring, de vele leerpunten die je bewust en onbewust in hoofd en hart opneemt? Is het de functie van inspecteur-generaal die mij anders naar gebeurtenissen doet kijken? Ik denk een combinatie van beide. Juist als verantwoordelijke voor de IGJ ervaar ik dat levenservaring mij geleerd heeft stopmomenten in te bouwen, om zonder oordeel eerst te luisteren en van perspectief te wisselen. Als iets mij duidelijk is geworden, is het dat de waarheid vele perspectieven kent. Het is maar net hoe je naar een gebeurtenis kijkt, welke betekenis een mens er in gevoel en ratio aan geeft. Niets moeilijker dan je eigen vooringenomenheid te signaleren, gevoed door je mens zijn en levensgebeurtenissen.
Ik leer dat ik me het inkleuren van de werkelijkheid bewust kan maken door stopmomenten in de dag te hebben. Voor mij is essentieel om een open mind te hebben, dat ik naast aandacht voor de mensen die me lief zijn, goed slaap, doordeweeks geen alcohol gebruik en regelmatig hardloop. Essentieel om rust in te bouwen in een onrustig bestaan. Om boven en soms midden in de gebeurtenissen te staan, om richting te geven aan ontwikkelingen binnen de IGJ en daarbuiten. Zo gauw de vermoeidheid toeslaat, ben ik kort door de bocht, onderbreek ik de ander in zijn betoog, alwetend wat er komen gaat, raak ik geïrriteerd over mezelf en draai ik vast. Ik herken dat nu goed en heb trucjes gevonden om - als het maar enigszins mogelijk is - mijn gedrag te doorbreken. Want behalve dat dit gedrag irritant is voor mijzelf, geeft het onzekerheid en soms een onveilig gevoel bij de ander. Immers, ik ben de baas van de IGJ, de impact van mijn gedrag op anderen is veel groter dan ik zelf kan voelen.
Aan het denken gezet
Een ander element waarbij reflectie in gesprekken met anderen mij nieuwe gezichtspunten heeft gegeven, zijn de beelden over de mindset van mensen. Ik heb mij in mijn leven altijd beziggehouden met vragen zoals: wat maakt dat mensen plezier hebben in het werk, willen leren en zorg willen verbeteren? Wat is de cultuur waarbinnen leren echt mogelijk is? De afgelopen jaren ontstond bij mij het beeld dat we in de zorg in Nederland steeds systemen bedenken om gedrag te beïnvloeden. Denk aan de certificeringstrajecten, richtlijnen die tot talloze indicatoren leiden. Ik heb daar als kinderarts en opleider ook aan meegedaan. Ik hoor mezelf nog zeggen ‘als we nu maar feedbackmomenten en evaluatie van het opleidingsklimaat realiseren, verandert het gedrag van supervisoren vanzelf!”. De overtuiging van zorgverleners en bestuurders dat ‘het moet van de inspectie’ in plaats van wat ze zelf belangrijk vinden over hoe kwaliteit te borgen, heeft mij aan het denken gezet. We zijn vastgelopen in systemen. Wat ik leer, is dat het geleid heeft tot een ‘fixed mindset’ bij vele zorgverleners. Een mindset die vanuit schaamte en angst gericht is op het voorkomen van fouten maken door krampachtig vast te houden aan procedures en richtlijnen.
We zijn in ons leven gevormd door complimenten te krijgen in onze opvoeding als we het goed doen, veel minder over het vermogen om te groeien. Je onderscheidt jezelf in de opleiding, door goed en nog beter te zijn dan de ander.....niet door je kwetsbaar op te stellen en aan te geven, hoe moeilijk het leerproces is of hoeveel energie het je kost alle ballen zowel privé als op het werk hoog te houden. De systemen die we met elkaar hebben gebouwd, verminderen het werkplezier en geven vele zorgverleners een machteloos gevoel. Dat gaat ten koste van goede zorgverlening.
Moreel kompas
Terug naar de titel van mijn verhaal: ‘Stilstaan met compassie’. Ik vertelde al over mijn moreel kompas. Mijn hoofd en hart zijn hiermee verbonden. Het leidt mij in mijn leven, soms bewust soms onbewust. Vele gebeurtenissen hebben mij gevormd, vaak door vallen en opstaan. De compassie voor het leven en voor de kwetsbare mens maakt dat mijn hart altijd weer sneller gaat kloppen als er uitdagingen zijn. Anders dan in mijn vorming tot kinderarts, waarin ik de ladder snel aan het beklimmen was zonder om me heen te kijken, neem ik meer ruimte om steeds vanuit hoofd en hart ontwikkelingen te bezien, stopmomenten met de mensen om mij heen te hebben om de perspectieven van hen in mij op te nemen en zo gezamenlijk nieuwe doelen te stellen. Het vertrouwen in de ander, durven loslaten en zien van de veerkracht die dat bij anderen teweeg brengt, helpt mij elke dag om het levenslang leren ook voor mijzelf elke dag weer opgewekt tegemoet te treden.
dr. Ronnie van Diemen-Steenvoorde,
Inspecteur-generaal Gezondheidszorg en Jeugd
- Reacties zijn welkom: mail Ronnie van Diemen
