Positieve resultaten pilot Zenmeditatie in ouderenzorg

‘Wanneer je met je hoofd, hart en handen met aandacht bij je werk bent, leidt dit tot meer geluk en minder stress’, stelt Theo Niessen, senior hogeschooldocent ethiek bij Fontys Hogeschool Verpleegkunde en zendocent. ‘Binnen zenmeditatie leer je om met aandacht, geduld en focus de dingen te doen die je moet doen.’ De Wever, organisatie op het gebied van ouderenzorg, heeft positieve ervaringen opgedaan met zenmeditatie voor zorgprofessionals.

‘Een goede verpleegkundige of verzorgende speelt in op wat de situatie “van hem of haar vraagt.” Iedere zorgsituatie opnieuw. Deze verpleegkundige handelt vanuit een juiste balans tussen hoofd, hart en handen.’ (Benner, 1984) Wanneer een verpleegkundige verstart in één van de drie genoemde domeinen loopt hij of zij het risico op te branden. Wanneer verpleegkundigen alleen hun hart laten spreken, dan is er onvoldoende zicht op de eigen gezondheid omdat verpleegkundigen zichzelf voorbij rennen. Verpleegkundigen die louter en alleen hun handen laten spreken, raken vroeg of laat fysiek in verval door rug of andere klachten. Verpleegkundigen die tot slot een teveel aan hoofd gebruiken, worden door collega’s als kil en afstandelijk ervaren. Laatstgenoemde groep verpleegkundigen raakt wellicht minder snel opgebrand, maar het is de vraag of de cliënt deze zorgprofessionals ervaart als zorgzame, warme en deskundige hulpverleners.

Aandacht, geduld en focus

Binnen zenmeditatie leer je om met aandacht, geduld en focus de dingen te doen die je moet doen. Met beide benen op de grond, dicht bij jouw gevoel. Die aandacht en focus is ons vaak niet automatisch gegeven, maar door te trainen is de aandachts- of concentratiespier goed te ontwikkelen. Zen maakt hierbij gebruik van zazen (het zittend mediteren) als voornaamste oefening. Daarnaast oefent men binnen de cursus met het aandachtig lopen, het aandachtig spreken, het met aandacht thee drinken en huiswerkopdrachten. Op deze manier ontwikkelt de zencursist zijn aandacht en concentratie, zodat meer doelgericht en met meer aandacht taken kunnen worden uitgevoerd. ‘Wanneer je met je hoofd, hart en handen met aandacht bij je werk bent, leidt dit tot meer geluk en minder stress.’ (Broerse, 2012)

Pilot zenmeditatie

(Zen)Meditatie staat in de belangstelling. De Wever, organisatie op het gebied van ouderenzorg, bood eind 2012 een dertigtal zorgprofessionals (waaronder verpleegkundigen en verzorgenden) de kans een training zenmeditatie te volgen, die ik heb verzorgd. Het betrof allereerst een pilot van negen bijeenkomsten, met als doel medewerkers de beginselen van zenmeditatie bij te brengen waarmee ze na de cursus in staat zijn zelf verder te gaan. De persoonlijke doelstellingen van medewerkers waren veelal gericht op het reduceren van stress en het brengen van balans en rust, in zowel privé als werk. Een van de cursisten verwoordde de effecten als volgt: ‘Ik merk dat de meditatie me helpt om ervaringen/indrukken van de dag te laten bezinken. Na de les heb ik minder moeite om mijn werk los te laten. Ik kom rustiger thuis. In de dagelijkse praktijk merk ik dat ik vaker op de rem trap als ik me opgejaagd voel.’ Ook vertelde deze cursist: ‘Het brengt me dichter bij mezelf. Het zit in kleine dingen: één ding tegelijk doen, niet te veel denken aan wat er allemaal nog meer op de agenda staat, beetje milder naar mezelf, af en toe bijtanken/pauze nemen…’

Positieve werking

Een groot aantal (70 procent) deelnemende medewerkers zegt veel baat te hebben bij zenmeditatie. Deze positieve werking zou ik willen typeren als een toegenomen balans in hoofd, hart en handen bij de zorgwerkzaamheden. Dit op zijn beurt zorgt onder meer voor het stellen van gezonde grenzen, minder oordelen, minder irritatie en bewuster kijken. Kaptein (2008) waarschuwt naar mijn idee terecht, dat meditatie niet een snelle oplossing is voor de zorgen van mensen. Het is een fundamentele verandering in de manier van leven en denken, die wanneer consequent toegepast leidt tot een gelukkiger leven. Ook in het werk!

* De pilot heeft plaatsgevonden in De Wever, locatie de Hazelaar.

Dr. Theo Niessen is van oudsher verpleegkundige, en heeft zich toegelegd op het scholen van zorg- en onderwijsmedewerkers. Hij is als associate lector verbonden aan het lectoraat evidence-based practice, research fellow bij het FIRE project (Facilitating Implementation of Research Evidence), senior hogeschooldocent ethiek bij Fontys Hogeschool Verpleegkunde en zendocent bij Zen.nl