Week van reflectie startcongres, 21 november 2022
Illya Soffer geeft startsein Week van reflectie 2022
Illya Soffer, directeur Ieder(in), heeft met een inspirerend verhaal op maandag 21 november 2022 het startsein gegeven voor de landelijke Week van reflectie. 'Reflectieruimte moet', aldus Illya Soffer in haar openingsverhaal. 'We hebben onszelf, ons morele kompas, en elkaar nodig om dat op een goede manier te doen, om elkaar te steunen en te bemoedigen. En om het goede gesprek erover te blijven voeren.' De officiële opening is verricht tijdens het Week van reflectie startcongres 'Hart voor goede zorg; Tijd voor ethiek en reflectie'.
Goedemorgen allemaal,
Heel hartelijk dank voor de grote eer om vanochtend het startsein te mogen geven voor deze Week van reflectie; een week waarin hart voor de zorg, ethiek en ruimte voor reflectie centraal staan.
Voor wie mij niet kent. Ik ben Illya Soffer. Ik ben sinds 2014 directeur van Ieder(in); de koepel van organisaties van mensen met een beperking of chronische ziekte. Wij behartigen de belangen van 2 miljoen mensen met een handicap, opdat zij op gelijke voet kunnen deelnemen in de samenleving. Dat is heel hard werken, kan ik jullie verzekeren. Want goede toegankelijkheid is voor hen niet vanzelfsprekend. Niet in de zorg, onderwijs, arbeid, inkomen, vervoer, of de openbare ruimte. Een wereld te winnen!
Ruimte voor reflectie… Waarom is dat zo belangrijk? En wat gebeurt er als dat niet lukt? Ik denk wel eens… misschien heeft reflectie wel dezelfde functie voor de wakkere mens, als de REM slaap voor de slapende mens. Zonder REM-slaap worden we oververmoeid, geprikkeld, emotioneel instabiel. Weten we niet meer wat we doen. En waarvoor we dat doen. Misschien zelfs niet meer wie we zijn. Maar gebeurt niet hetzelfde met ons wanneer we onvoldoende ruimte hebben om te reflecteren? Dat we maar doorgaan met wat we allemaal moeten, terwijl we langzaam de verbinding verliezen met het wat, het hoe, het waarom en waartoe?
We leven in een tijdperk van verandering… Of zoals Jan Rotmans zegt: een verandering van tijdperk. Krapte op de arbeidsmarkt, klimaatcrisis, armoede, energiekosten, oorlog…, woningtekort, vluchtelingen problematiek. Het systeem waarin we werken, waarvan we allemaal zo ontegenzeggelijk ook onderdeel zijn, begint te piepen en kraken. En wij zelf ook. Nooit waren er zoveel mensen – van jong tot oud – met overbelastingsklachten… Nooit werd zo duidelijk dat we de grenzen van wat 'goed' is, hebben bereikt. Steeds meer jonge mensen haken af, doen er niet meer aan mee. Mijn eigen zoon van 21 is er zo eentje van Generatie Z, die zegt: 'Ik doe niet mee aan deze moderne vorm van slavernij. Dit is niet waar het leven voor bedoeld is. Hier wordt niemand beter van!' Hij zoekt een ander evenwicht. Waarin niet alle energie en creativiteit wordt opgeslurpt en afgeroomd en tot marktwaarde wordt gereduceerd.
Een nieuw evenwicht… Een evenwicht met ruimte voor reflectie!
Ik hoorde laatst iemand spreken over het concept van 'dynamisch evenwicht', dat was in relatie tot het begrip Positieve Gezondheid. Dat begrip komt uit de landbouw overigens (aardappelteelt). Bij een dynamisch evenwicht gaat het om het versterken van veerkracht, in plaats van het uitsluiten van risico’s, en het vergroten van voorspelbaarheid en controleerbaarheid. Bij een dynamisch evenwicht zijn mensen geen robots, of schakeltjes in een strak productieproces, maar MENSEN van vlees en bloed. Met hun ups en downs, risico’s, gekke eigenschappen, met meer en minder energie, meer en minder belastbaarheid. Waarin persoonlijke en onderlinge verschillen bij uitstek veerkracht versterkend zijn. En juist het wegorganiseren van die verschillen en die dynamiek het ‘leven eruit drukt’… Voelen we dat niet allemaal, wanneer we onderhevig zijn aan de systemen, protocollen, roosters, tijdstippen, werkwijzen die allemaal gericht zijn op die productiviteit, navolgbaarheid en voorspelbaarheid? Dat het leven eruit wordt gedrukt? En dat je niet meer durft te reflecteren; bang voor ‘het antwoord’?
Jack en Annemarie hebben mij ook gevraagd iets te delen over hoe ik dat dan doe, in mijn werk, en positie. Dat ruimte maken voor reflectie. Ruim twee jaar moeten leven en werken onder de uitzonderlijke omstandigheden van Corona heeft mij – ons – heel veel geleerd over veerkracht, dynamisch evenwicht en mens zijn. Hoe zwaar deze jaren ook waren (ik heb echt heel hard gewerkt), ik heb ook ontzettend geleerd en genoten van het nieuwe evenwicht. Dat moest ook wel. Want na een week of wat fulltime thuis online vergaderen over loodzware kost (mensen met een handicap waren niet bepaald gunstig af tijdens de pandemie), gingen al mijn alarmbellen rinkelen. Als ik niet heel snel zorgde voor meer ruimte voor reflectie, zou ik het niet vol houden om mensen met een beperking door deze pandemie te ‘leiden’.
Ik vond een ritme waarin ik elke dag in elk geval 10.000 stappen kon lopen. Met de hond, met een buurvrouw, met mijn zoon of partner. En later ook met mijn paard! Ja!… ik kocht in de herfst van 2020 – vrij impulsief – een paard! Nou, dat heb ik geweten.
Het paardje bleek drachtig, en in de winter van 2021 midden in de lockdowns kreeg ze haar prachtige veulen. Het kwam erop neer dat ik elke dag één of twee keer naar de stal moest, om te voeren, en te checken of alles goed ging.
Hoewel ik eerst dacht dat ik dit nooit zou kunnen volhouden, werd al snel de ongelofelijk helende werking duidelijk van elke dag een paar uurtjes buiten zijn, paarden voeren, veulentje aaien, stallen uitmesten, en in het weiland banjeren. Dat had ik niet kunnen voorzien. Terwijl de wereld in lockdown zat, en ik van crisisoverleg naar crisisoverleg zoomde, vond ik mijn rust, mijn mens zijn, mijn anker in de polder, in weer en wind, met een hooivork in mijn hand en mijn voeten op de aarde!
In die ruimte voor reflectie die ontstond, ontstond ook de ruimte voor zelfonderzoek… Was ik zelf nou eigenlijk wel zo goed bezig in mijn leven? Ik bedoel: je kunt de belangenbehartiger zijn van een underdog, en daardoor altijd het gelijk aan je zijde hebben, maar… was ik door alle druk en drukte niet eigenlijk een enorme drammer geworden? Luisterde ik nog wel naar de meningen van anderen? Hielp ik het vraagstuk echt vooruit? Er volgde een soort coming out… Ik begon met mensen te delen dat ik mezelf realiseerde dat het van belang was voor de goede zaak om minder te drammen, meer te luisteren, minder gelijkhebberig te zijn, meer begrip te hebben voor de werelden van anderen, meer ruimte te maken voor het niet-weten.
En … ik hervond mijn moed; de moed om de waarheid te spreken over wat ik zag, ervoer, meemaakte, om te delen en vermenigvuldigen en te zoeken naar andere onverbeterlijke wereldverbeteraars die zich ook graag hard maakten (of moet ik zeggen zacht?) voor het schone, juiste en goede. Ik heb tijdens Corona en in de staart daarvan, op basis van mijn hervonden reflectieruimte veel lezingen en voordrachten gegeven, met het doel om mensen aan te moedigen om zich te bekwamen in het reflecteren voor de goede zaak! En aldoende zoveel gelijkgestemden, zielsverwanten en lotgenoten gevonden.
Die zoektocht leverde mij de constatering op dat reflecteren, opdat je het goede kunt blijven doen in een weerbarstige context geen 'kunst' is, of 'wetenschap' is, noch een 'persoonlijke missie', of 'politiek'. Reflecteren voor de goede zaak is vooral een persoonlijke en professionele vaardigheid; of misschien zelfs wel een beoefening of een praktijk. Iets waarin je je kunt bekwamen, iets wat je kunt beoefenen, en waarin je dus beter kunt worden.
Heel veel mensen hebben afgelopen jaren publieke sectoren zoals de zorgsector, het onderwijs, en de politie verlaten… Dat waren altijd bij uitstek beroepen waar mensen met hart en ziel voor kozen. Omdat ze iets 'goeds' wilden doen voor anderen, of voor de wereld. Het zijn ook beroepen waar het leven uitgedrukt is, in een jarenlang proces van rationalisatie en protocollering. Waar alles wat flexibel, fluïde, veerkrachtig moet zijn langzaam statisch en op zijn scherpst afgesteld is geraakt.
Zouden zij zijn gebleven, of weer te verleiden zijn tot terugkomen wanneer ze gegarandeerde ruimte zouden hebben voor een ommetje, een praatje, een wandeling met de hond, spelen met een veulen, lummelen voor het raam, kletsen met een collega en de tijd vergeten? Wie weet! Ik vind dat wel de moeite van het reflecteren waard! Intussen hebben we – met de mensen die nu de handen, hoofden en harten in zorg en welzijn zijn – een flinke klus te klaren. We moeten onze harten warm houden en onze hoofden koel en onze handen vrij. Zodat we dat mooie werk kunnen blijven doen. En hopelijk ook culturen kunnen creëren, waarin het weer echt ergens over mag gaan! En mensen weer graag willen (blijven) werken!
Reflectieruimte moet. We hebben onszelf, ons morele kompas, en elkaar nodig om dat op een goede manier te doen, om elkaar te steunen en te bemoedigen. En om het goede gesprek erover te blijven voeren! Om erbij te blijven, ook al willen we soms gillend wegrennen. Dat lukt alleen als we rommelruimte hebben, en buitelruimte in ons hoofd. Als onze hartslag onder de 80 is, en onze ademhaling rustig en diep… Dan kunnen we reflecteren, delen, morele ruimte creëren en elkaar bemoedigen die ruimte te benutten en vergroten! En ik hoop oprecht dat deze week daaraan gaat bijdragen.
Nou, op naar de reflectieruimte dan maar! En wel in het hier en nu… Ik weet niet hoe het jullie is vergaan vanochtend, maar ik heb er al wel een halve dag op zitten om hier te komen. Ging gisteren bovendien te laat naar bed. Heb gistermiddag pas de puntjes op de i van dit startsein gezet. En zit middenin een verhuizing tussen de dozen en vuilniszakken. O ja, en het is einde jaar, en stikdruk in het werk. En in mijn privé situatie zijn nogal wat mensen die ff niet lekker zitten. Dus 't leven is best vol. En ik moet straks ook weer wat eerder weg voor een middag vol overleg.
Ik weet niet hoeveel ruimte jullie vanochtend hadden voor reflectie, maar ik eigenlijk niet zo heel erg veel; of ehm zeg maar nul… De wijze Ghandi zei ooit: 'be the change you want to see in the world'. Dus… Hoe congruent is het om de Week van reflectie te openen zonder moment van reflectie? Dat kan toch helemaal niet? Ik wil jullie allemaal vragen heel even al je spullen op de grond te leggen, lekker op je stoel te gaan zitten met je armen ontspannen in je schoot. Doe heel even je ogen dicht, als je daar geen stress van krijgt. En neem even een momentje. Ik zet een timer op 1,5 minuut.
En stel jezelf in die 1,5 minuut eens de vraag: Hoe zit ik vandaag in mijn morele vel? En met wie ga ik dat inzicht vandaag delen?
Ik hoop dat dit kwartier en deze laatste 1,5 minuut jullie geïnspireerd heeft om onwrikbaar en moedig ruimte voor reflectie te maken, en elkaar op te zoeken.
Zodat je bemoedigd blijft om het goede te blijven doen, ook al wordt je soms verleid het verkeerde te doen!
Illya Soffer, directeur Ieder(in)
Meer informatie
AnneMarie Bloemhoff & Jack van Raay, organisatoren Week van reflectie congres, beantwoorden graag uw vragen: telefoon 0641 25 60 04 of e-mail info@weekvanreflectie.nl
