twitterbutton

Column

De complexe werkelijkheid van morele problemen

Het aardige van het werken bij verschillende organisaties is dat je maatschappelijke discussies over morele dilemma’s van diverse kanten tegenkomt. Dat maakt het er overigens niet makkelijker op. Neem de discussie over de overbehandeling van patiënten in de laatste levensfase. In de maatschappelijke discussie daarover gaat het over artsen ‘die in de behandelmodus staan’, ‘hun omzet willen opdrijven’, of ‘te weinig tijd nemen voor moeilijke gesprekken’. Onlangs hield de KNMG over dit onderwerp zelfs een eendaags symposium. Toen ik daags daarna in het ziekenhuis met het thema aan de gang wilde, kwam ik die overbehandelende artsen in levende lijve tegen. Dat maakte het net wat ingewikkelder. Oncologen worstelen bijvoorbeeld met de onzekerheid van hun behandelingen: als een behandeling bij 10 procent van de mensen aanslaat, moet je die dan aanbieden of niet? Terwijl je niet precies weet hoe de bijwerkingen zullen zijn? Erover informeren geeft de patiënt mogelijk onterechte hoop, maar de informatie achterhouden vinden veel artsen geen goede zorg. In de overlegcultuur waarin de meeste artsen zijn opgeleid, zijn ze gewend om patiënten te informeren en de keus bij de patiënt te laten. En in een academisch ziekenhuis komen vooral die patiënten die voor zichzelf besloten hebben dat ze tot het gaatje willen gaan. Veel patiënten hebben zich op internet ook al terdege georiënteerd op mogelijke behandelingen. De tijd dat dokters beslisten over wat het best was voor hun patiënt is definitief voorbij. Hoe doorbreek je die mechanismes?

Ook de discussie over het al dan niet vergoeden van dure medicijnen krijgt een andere betekenis als je de dilemma’s in de praktijk tegenkomt. In het maatschappelijk debat draait het om grote woorden als ‘solidariteit’ en ‘onbetaalbare zorg’. Maar in het ziekenhuis lopen ouders rond die zojuist zijn geconfronteerd met de diagnose van Pompe bij hun pasgeboren kind. Zij vragen zich niet af wat de kosten van de behandeling zullen zijn, maar twijfelen of de resultaten van die levenslange behandeling wel voldoende zijn om die te kunnen rechtvaardigen. Ook weten zij niet of zij de belasting van een gehandicapt kind wel aankunnen, en of zij dit hun andere kinderen willen aandoen.

Een laatste voorbeeld. Onlangs mocht ik optreden bij een debatbijeenkomst over een mogelijke verwijsplicht bij euthanasie. Er zijn artsen die principiële bezwaren hebben tegen euthanasie en volgens sommige politici zou er voor dergelijke artsen een wettelijke verwijsplicht moeten komen. Politici verdelen de wereld in twee soorten artsen: zij die wel, en zij die geen euthanasie willen uitvoeren. En als er een probleem is hebben politici de reflex om meteen een nieuwe regel te maken. Maar de werkelijkheid is veel te weerbarstig voor eenvoudige regels. Er zijn artsen die geen euthanasie bij dementerende patiënten willen doen, en artsen die het alleen bij hun eigen patiënten, of alleen bij kankerpatiënten willen doen. Er zijn artsen die net een emotioneel euthanasietraject hebben doorlopen, en voorlopig geen nieuw verzoek aankunnen. En ja, dan zijn er ook nog artsen die nooit euthanasie willen uitvoeren. Voor wie zou die verwijsplicht precies moeten gelden? En wat als een arts verwijst, maar de andere arts weigert de patiënt over te nemen? En wat als de nieuwe arts de patiënt wel overneemt, maar ook weigert de euthanasie uit te voeren?

Helaas, of misschien gelukkig, is de alledaagse werkelijkheid veel rommeliger, ingewikkelder en genuanceerder dan veel politici en andere deelnemers aan het maatschappelijk debat ons willen doen geloven. Moet iedereen die mee wil doen aan het maatschappelijk debat dan eerst maar eens een tijdje meelopen in de dagelijkse praktijk? Het zou inderdaad helpen. Tot het zover is, moet u iedereen die met eenvoudige oplossingen voor ingewikkelde morele problemen komt maar gewoon een klein beetje wantrouwen.

Gert van Dijk is verbonden aan de afdeling Ethiek van het Erasmus MC
en artsenfederatie KNMG

Deze column is geschreven in het kader van de Week van reflectie, die plaatsvindt van 26 - 30 november 2012.